KAĞIZMAN DERE BALI(*)

Tadı ve kokusu nefis Kağızman Dere Balı 93 (1877) felaketimize değin İstanbul Sarayı'na, sonra da Çarlar için Petersburg'a gönderilirdi.
Kağızman balı çiçeklerin balözünden Kafkas Arı Irkı'nın ürettiği koyu altın sarısı renkte tatlı ve yapışkan sıvı bir besindir. Tadı kokusu ve rengi balözünün alındığı çiçeğe göre değişir. Kağızman balı koyu sarı, koyu yeşil ve esmer renkler taşımaktadır.
Balözünün bal haline gelmesinde Kağızman Deresi büyük rol oynar. Rakımı 1800 ile 2000 arası değişen Kars'a göre rakımı 1200 lerde olan Kağızman dere ve Aras yatağı pişkin ve daha kaliteli bal üretiminde daha bir elverişli durumdadır. Yaklaşık yüzde 18-20 oranında su içeren bal, Kağızman Dere balında yüzde 10 ile 15 arasında bir su oranına sahiptir. Binde 1-2 oranında organik asitler içeren ve suda çözebilen balın hafif antiseptik özellikleri vardır.
Kağızman'da Langstorh tipi kovan 1980 öncesi yaygın olarak kullanılmaktaydı. Bu kovanın çerçeve sayısı 12 olup çerçeveleri yüksek idi. Sonradan geliştirilen Datan Tipi kovan Kağızman'da 10 çerçeveye uyarlanarak çerçeveler alçaltıldı. Ve bu kovan tipi Kağızmanlılar tarafından yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Tadan tipi kovanda da bu değişiklik arının bal mevsimine daha önce kavuşturulması için yapılmıştı. Çerçeve sayısı 12 olan kovan kuluçkalığı doldurulamıyordu. Arılar bal mevsimindin başlangıcına yetiştirilemiyordu. Kars ve Iğdır'da bu kovana "Kağızman Tipi'denilmektedir. Kafkas Arı I8rkına sahip 20 bin civarında kovanı olan Kağızman'ın balı ülkemizin toplam arı kovanının yüzde 1.13 üne, toplam bal üretiminin ise yüzde 1.25 ine sahiptir.
Flora bakımından zengin yayla ve meraları, arıcılığının gelişmesine olumlu etkide bulunmuş, bal üretimi iktisadi bir değer kazanmıştır. Kağızman arısı balözlünü Kağızman çiçeklerinden meyve çiçekleri, pisiktetiği, Üç Yaprak, goringal, kekik, ballıbaba, sarıçiçek, pıtırak, gümüşlüsüpürge, ğangal, buğadikeni ve çeşitli kır çiçeklerinden almaktadır.